Trong rất nhiều bài viết về phát triển sự nghiệp, chúng ta thường gặp các lời khuyên mẫu mực và điển hình kiểu “phải thật xuất sắc trong 1 lĩnh vực để có thể trở nên ưu tú hay phát triển trong công việc”,…
Bản thân chúng ta cũng hay được ông bà dạy bảo rằng “một nghề cho chín còn hơn chín nghề” – ý muốn nhấn mạnh vào sự ưu tú, xuất sắc trong một nhóm nghề, một kỹ năng nhất định
Nhiều quan điểm cho rằng: “khi bạn giỏi mọi thứ, thực ra bạn lại chẳng thực sự giỏi cái gì”. Trong cuốn sách Average is Over (Tạm dịch: Sự chấm hết của trung bình), kinh tế gia Tyler Cowen cho rằng kỷ nguyên của sự “bình thường” sắp chấm dứt.
Chẳng bao lâu nữa, khi robot bắt đầu thay thế dần các công việc đòi hỏi kỹ năng tầm thấp hoặc trung bình, chiến lược sống sót duy nhất của bạn là phải giỏi ở một thứ, chỉ cần một mà thôi và phải trở thành chuyên gia ở thứ đó
Liệu điều này có chính xác?
Hồi xưa khi còn làm ở hệ thống trường liên cấp, khi đọc về giáo trình của trường với tháp tư duy Bloom hay nhóm kỹ năng có khả năng chuyển đồi cao (4Cs) – reflect lại với những gì mình từng tìm hiểu hồi build các khóa học cố gắng kết hợp ngôn ngữ và các kỹ năng nghề nghiệp (employability skills) tại Impactus, cụm từ “Transferable Skills” là thứ đầu tiên xuất hiện, đại ý của bài viết nói về việc là chúng ta nên phát triển 1 nhóm kỹ năng cốt lõi và có 4Cs để thích ứng và có khả năng chuyển đổi và có thể thích ứng với nhiều việc khác nhau
Tức là về cơ bản mình không nghĩ để thành công mình phải thật xuất sắc trong 1 lĩnh vực. Quan điểm của mình là chúng ta nên trở thành 1 người đa năng thay vì 1 chuyên gia trong 1 lĩnh vực.
Lý do?
Bối cảnh: Chúng ta đang sống trong cuộc cách mạng 4.0, kỷ nguyên của robotics,.. và chúng ta gọi đây là thời đại VUCA – 1 kỷ nguyên hỗn độn, được viết tắt bởi: nhiều biến động (Volatility), bất định (Uncertainty), phức tạp (Complexity) và mơ hồ (Ambiguity).
Tất cả là vì robots, vì AI, vì Machine Learning, Big data,…
Với việc sống trong thời đại VUCA, cuộc sống của chúng ta thay đổi rất nhanh, từ sinh hoạt cho tới kinh doanh. Có những thứ cách đây 5, 6 năm chúng ta còn chưa biết nó là gì, nay đã vô cùng quen thuộc (VD: thói quen mua hàng trên TMĐT, order đồ ăn online, đặt grab thay vì taxi, xe ôm,…). Với thời đại này thì nhóm kỹ năng chuyển đổi hay những người có khả năng đa nhiệm sẽ nên là hình mẫu mà chúng ta trở thành, thay vì chuyên gia trong 1 lĩnh vực (trừ 1 số ngành nghề). Dưới đây là các lý do chúng ta nên trở thành đa nhiệm:
- Lựa chọn theo đuổi nghề nghiệp không chỉ đơn thuần là lựa chọn, nó giống như 1 dạng đầu tư. Để có thể lựa chọn được thì trước đó các bạn phải đầu tư thời gian, học phí và các chi phí cơ hội khác để phát triển bản thân có đầy đủ năng lực trong lĩnh vực mà mình theo đuổi. Và với việc đầu tư này bạn kỳ vọng trong tương lai những gì nó đem lại sẽ cao hơn so với chi phí bạn đã bỏ ra. Tuy nhiên, điều gì xảy ra nếu bạn ĐẦU TƯ hết thời gian tâm huyết để học 1 nghề và phát triển nó nhưng sau đó bạn phát hiện ra mình không phù hợp với nó, mình chỉ học vì thấy nó “trend” – ai cũng đi học và đi làm nghề này (VD: Banking – 2010, Marketing – hiện nay). Bạn không thể chắc chắn nghề đó phù hợp với mình. Cũng không có điều gì đảm bảo là bạn sẽ đủ đam mê để theo đuổi nó 5 – 10 năm nữa. Và nguy hiểm nhất, bạn đang sống trong thời kỳ VUCA – liệu có đến 1 thời điểm mà nghề đó biến mất hoặc nó thay đổi một cách chóng mặt so với những gì hiểu biết của chúng ta ban đầu? VD: Marketing thời mình được học ở trường đại học vẫn chỉ là 4Ps, 7Ps, SWOT analysis, … những thứ liên quan nhiều tới tính dài hạn, thiên về branding, core values building, go to market thế nào, các case study thì thiên về FMCG (Unilever, P&G, Nestle,..), big corps (Samsung, Sony, Nokia,…). Thời đó chả ai nói cho mình về digital marketing, social marketing,.. rồi những thuật ngữ như A/B Testing, Attribution model, segmentizing hay funnel optimizing,… hay cũng không ai bảo là 1 marketer thì tốt nhất nên biết về data analytics, có hiểu biết chút về UI/UX, làm đc SQL hay thông thạo excel, datastudio thì càng tốt.
Giờ thì mọi thứ lại đang xảy ra như vậy
Việc lựa chọn nghề như đã nói giống như 1 dạng đầu tư, và nếu chúng ta chỉ trở thành 1 chuyên gia trong 1 lĩnh vực thì tức là chúng ta đang “bỏ trứng vào 1 giỏ”
- Những nghề lai ghép (đòi hỏi kỹ năng của nhiều lĩnh vực) có ít nguy cơ bị tự động hóa hơn nhiều so với nghề truyền thống (12% so với 42%) – theo thống kê của Burning Glass – một chuyên trang nghiên cứu về công việc. Những nghề này cũng thường được trả lương cao hơn từ 20-40%. Thiên tai, chiến tranh, dịch bệnh như Covid, sự thay đổi của xã hội nói chung cũng có thể dẫn đến việc lĩnh vực bạn chọn bỗng dưng không còn được ưa chuộng nữa, hoặc bản thân chính ngành nghề của bạn thay đổi, và đó là lúc bạn cần 1 nghề tay trái dự phòng.
- Hiểu biết ở nhiều lĩnh vực giúp cho các bạn có cái nhìn đa chiều và từ đó giúp bạn dễ tìm kiếm ra những ý tưởng đột phá trong kinh doanh, dễ thích ứng trong thời đại VUCA hơn. Nhìn lại thì chúng ta thấy rất nhiều công ty “disrupt” 1 lĩnh vực nào đó thì founder của họ lại là một người ngoại đạo. VD: Juan Trippe – sáng lập hãng hàng không Pan Am (đã phá sản) – đã thay đổi ngành hàng không thế giới nhưng ông lại không phải là 1 kỹ sư máy bay; Steve Jobs thay đổi ngành âm nhạc với ipod; Elon Musk thay đổi việc thanh toán với Paypal,… Việc chúng ta có cái nhìn đa chiều sẽ giúp ta phát hiện được những thiếu sót của các lĩnh vực và có thể tạo ra các ý tưởng đột phá
- Cuối cùng, rất quan trọng là chúng ta liệu có cố gắng cũng chưa chắc đã vươn được tới sự ưu tú (điều này là sự thật), chúng ta khó có thể trở thành chuyên gia kiểu top 1% vì nó đòi hỏi nhiều thứ như sự kiên trì, môi trường phù hợp, may mắn,… rào cản của quy luật hiệu suất giảm dần (Law of diminishing return),….
Thay vì vậy, chúng ta có thể trở thành top 10% của 2 lĩnh vực, top 20% của 3 lĩnh vực, top 30% của 4 lĩnh vực,… – sẽ dễ dàng hơn nhiều so với trở thành top 1% của 1 lĩnh vực (quy luật hiệu suất giảm dần – càng đầu tư thì return càng giảm). Nắm được kiến thức tổng quát và vận dụng nó để trở thành chuyên gia trong các lĩnh vực giao thoa giữa các nghề này sẽ dễ hơn. Chẳng hạn nếu bạn biết lập trình game và ưa đọc sách trinh thám, hãy thử làm những game truy tìm thủ phạm. Nếu bạn giỏi viết lách lẫn am hiểu về tài chính, có thể trở thành nhà báo kinh tế. Hoặc giỏi sư phạm và dinh dưỡng, fitness, có thể trở thành huấn luyện viên PT,..
Quan điểm xuất sắc trong một lĩnh vực vẫn chính xác, nếu biết nhiều lĩnh vực nhưng không biết cách “xếp chồng” các kỹ năng để bổ trợ, từ đó ứng dụng vào công việc thì bạn mới có thể trở nên xuất sắc như các chuyên gia.
